Zaaltekst voor ‘Slumber Encounters’ van Denie Put in Cultuurcentrum Zwaneberg Heist-op-den-Berg (tot 6/11)

Volgens de Engelse psychoanalyticus Donald Winnicott kan de mens niet zonder ‘vakantie’. En daarmee bedoelde hij geen all inclusive resort in een of ander Mediterraans land, maar de noodzakelijke ontsnapping aan de harde, dagelijkse realiteit. Die vakanties voeren ons naar een heel ander gebied: naar dat wat hij ‘transitional spaces’ noemt, gebieden die zich tussen de realiteit en de fantasie bevinden, tastbaar noch ontastbaar, zwevend in de ruimte, nog niet vertrokken en nog niet op plaats van bestemming aangekomen.

Zoals het werk van Denie Put, waarover zo meer.

Het idee van de transitional spaces ligt in het verlengde van het door Winnicott ontwikkelde concept van het transitionele object (bijvoorbeeld de magische lap stof waar kinderen aan gehecht zijn), want ook die bevindt zich in dit overgangsgebied: het is het eerste object dat kinderen laat voelen onafhankelijk te zijn van de moeder, maar ook van zichzelf. In psychoanalytische termen: tussen ik en niet-ik. Het is een object dat magische kwaliteiten bezit, voor de bezitter. Hoe vies de lap (of pop) ook is: hij mag niet gewassen worden. Hij moet altijd mee, overal naartoe - het is een overgangsobject naar de volwassenheid.

Het kind dat speelt, bevindt zich eveneens in de transitionele ruimte: enerzijds kan het zich in die mentale ruimte tussen realiteit en fantasie eindeloos uitleven met speelgoed, geheel opgaan in spel en hele familiegeschiedenissen opvoeren (vaak tot groot genoegen, soms tot ontsteltenis van de omgeving) en anderzijds kan het kind tijdens het spel iets anders ontdekken. Dat wat Winnicott ‘the capacity to be alone’ noemt, juíst in het gezelschap van bijvoorbeeld de moeder: ‘Being able to enjoy being alone along with another person who is also alone is in itself an experience of health.’

Ik herken deze eenzaamheid als het ultieme – gezonde – geluk in het samenzijn met mijn dochter. Ook u, bezoeker van deze expositie, zult die eenzaamheid beleven, in het gezelschap van de schilderijen van Denie Put.

Wie naar films gaat kijken, weet: wat op het scherm gebeurt is niet waar, is niet echt. Maar naar een film kijken betekent ook: je overgeven aan de transitionele ruimte. Zonder op te gaan in de film – ook een vakantie van de realiteit – kun je niet genieten van die film, die niet ondergaan. Maar er helemaal in opgaan kan ook niet: dan ben je de zonderling die gaat schreeuwen tegen een scherm of in een bioscoop uit de zaal verwijderd moet worden.

Ook de therapeutische setting (gedimd licht, schemertoestand tussen heden en verleden) is een transitionele ruimte: we gaan ons transformeren, we gaan op zoek naar een vernieuwde, hernieuwde identiteit. We weten noch niet waar we zijn, we weten nog niet waar we naartoe gaan. We weten zelfs niet waar we vandaan komen. De weg naar de toekomst loopt via het verleden.

Een kunstenaar moet enerzijds de capaciteit bezitten alleen te kunnen zijn, en zich anderzijds toegang verschaffen tot de transitionele ruimte waar kunst wordt geboren. De kijker die het geluk heeft de schilderijen (en objecten) van Denie Put te mogen ondergaan maakt nog een extra transitie: zijn werk is figuratief noch abstract, herkenbaar noch onherkenbaar, ouderwets noch modern, futuristisch noch archeologisch, vertrouwd noch vervreemdend, esthetisch noch decoratief, of is dat misschien juist wel allemaal.

De kijker bevindt zich in een fysieke (tevens mentale) ruimte die duiding overbodig maakt, juíst om het werk te kunnen ondergaan. Dat maakt Denie Put’s vernieuwende en (merkwaardig genoeg) gelijktijdig zo vertrouwde werk zo aantrekkelijk: het is niet nodig er een mening over te geven, te weten wat het voorstelt, naar referenties in de kunstgeschiedenis te zoeken, je hoeft helemaal nergens naar te zoeken, je hoeft alleen maar te kijken, te ontdekken, en te vinden, of zelfs dat niet, want het werk vindt de kijker, de kijker wordt gevonden: die ondergaat het werk alsof hij onderdeel is van een visuele soundtrack.

De psychedelische band Spiritualized maakte 25 jaar geleden een plaat getiteld: ‘Ladies and Gentlemen We Are Floating in Space’. Deze expositie is een kortstondige vakantie van de realiteit, waar duiding en interpretatie overbodig is, en de eenzaamheid gewenst is om de onalledaagse realiteit visueel te kunnen ondergaan.

Space!

OvG

Amsterdam/Antwerpen, oktober 2022 

Zaaltekst geschreven ter gelegenheid van de expositie ‘Slumber Encounters’ van Denie Put in cultuurcentrum Zwaneberg in Heist-op-den-Berg ism Base-Alpha Gallery in Antwerpen.